هر گردی گردو نیست

هر گردی گردو نیست!

دوازدهم تا هجدهم نوامبر (21 تا 27 آبان ماه) ، هفته جهانی آگاهی بخشی در مورد مصرف منطقی آنتی بیوتیک هاست و من این مقاله را با این ضرب المثل شروع کردم تا بگویم علت هر عفونتی باکتری نیست و هر بیماری عفونی الزاما به آنتی بیوتیک (یا همان چرک خشک کن خودمان) احتیاج ندارد.

برای فهم این موضوع بگذارید یک حقیقت مهم را بازگو کنم آنهم تفاوت باکتری با ویروس است!

– به طور کلی به موجودات بسیار کوچک که با میکروسکوپ قابل دیدن هستند “میکروب ” میگویند. این خانواده بسیار بزرگ چندین فرزند دارد از جمله: باکتری ها، ویروس ها ، قارچ ها و تک یاخته ها.
– اینجا بحث ما دو فرزند مشهور تر این خانواده یعنی باکتری ها و ویروس هاست.
– باکتری ها سلول های زنده کوچک مستقلی هستند که در محیط می توانند تکثیر شوند. اما ویروس ها موجودات بسیار کوچک تر اما زرنگ تری هستند چون با وجود اینکه موجودات زنده ای نیستند می توانند با اتصال به یک سلول زنده تکثیر شوند و ایجاد بیماری کنند.
– عامل بیماری هایی مثل بیماری‌های ایدز، تبخال، هپاتیت، تب زرد، آنفلوآنزا و سرخک و کووید19 ویروس و عامل بیماری هایی مثل سل، وبا، دیفتری، سیه سرفه و … باکتری هستند.

وقتی صحبت از مقابله با باکتری ها به میان می آید از دسته دارویی “آنتی بیوتیک ها” یاد می کنیم.آنتی‌بیوتیک‌ها دسته دارویی شناخته شده ای است که به بهبودی عفونت باکتریایی کمک می کنند، اما بر روی ویروس‌ها هیچ تاثیری ندارند.

به کلمه آنتی بیوتیک دقت کنید! آنتی یعنی ضد یا دشمن و بیوتیک یعنی زنده! پس آنتی بیوتیک یعنی “زنده کش”! با توضیحات بالا ویروس که موجود زنده نیست نمی تواند هدف این دسته دارویی باشد. به همین راحتی!
به همین خاطر تجویز آنتی‌بیوتیک برای بیماری ویروسی اصلا کار درستی نیست. مصرف غیرلازم آنتی‌بیوتیک‌ها باکتری‌های درون بدن‌ به این داروها مقاوم می‌کند.
مقاوم شدن باکتری ها به آنتی بیوتیک ها یعنی بیمارانی در حال جدال با مرگ بر سرزندگی هستند اما ما به عنوان کادر درمان دیگر هیچ سلاح موثری نداریم که بر این سوپرباکتری های هیولا مانند موثر باشند!
– شاید با خود بگویید در دنیا هر روزه تعدادی داروی جدید در حال معرفی شدن است پس چرا با سرعتی بیشتری آنتی بیوتیک نمی سازند؟!
پاسخ ساده اما غم انگیز است! اولا تولید یک دارو از کشف تا تولید انبود حداثل 10-15 سال زمان میبرد تا تمامی تاییدیه ها و آزمایش ها را پشت سر بگذارد. ثانیا ساخت آنتی بیوتیک ها با یک سد اضافی رو بروست آن هم جهش ژنتیکی میکروب هاست که آن ها را هر روز نسبت به سلاح های ما مقاوم تر می کند. حالا تصور کنید قرار است سلاحی بسازیم که موثر باشد و به این زودی ها ناکارآمد نشود!
– اگر آنتی بیوتیک ها روی ویروس ها موثر نیستند پس چرا برای درمان کرونا( عامل بیماری کووید19) از” برخی از” آنتی بیوتیک ها استفاده می شود؟
از سال پیش که کروناویروس عامل کووید 19 یا بهتر بگویم این هیولای تاجدار به جان کره ی زمین افتاده داروهای بسیاری روی این ویروس آزمایش شده و می شود. دانشمندان دریافتند که دو آنتی بیوتیک( یکی از دسته تتراسایکلین ها و دیگری از دسته ی ماکرولید ها) روی “التهاب “ناشی از این ویروس که در ریه ایجاد می شود موثر است.پس این دو دارو –مثل بقیه ی اعضای خانواده آنتی بیوتیک ها- روی تکثیر ویروس اثر ندارد و از خواص دیگر آن در درمان کووید19 سود می برند.
بیماری‌های که در زیر ذکر می کنم اغلب نیازی به درمان با آنتی‌بیوتیک ندارند و برای برخی از آنها اصلا لازم نیست حتی دارویی مصرف کرد و تنها مصرف داروهای معمول بدون نسخه(OTC) برای درمان کافی هستند:
• سرماخوردگی و آنفلوآنزا ناشی از ویروس‌ها هستند، و درمان با آنتی‌بیوتیک بر روی آنها بی‌تاثیر است.
• سرفه و برونشیت عمدتا عامل ویروسی دارند. اما بیماری‌های مزمن ریوی یا بیمارانی که سرفه آنها برای مدت درازی طول می‌‌کشد، ممکن است نیاز به آنتی‌بیوتیک داشته باشند.( مثل برونشیت در بیماران انسداد ریوی )
• گلودرد معمولی را ویروس‌ها ایجاد می‌کنند، اما گلودرد استرپتوکوکی ناشی از عفونت باکتریایی است که نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی دارد. چطور این دو را از هم تشخیص بدهیم؟ این دیگر کار پزشک شماست!
• عفونت‌‌های گوش و سینوس را باید پزشک مورد بررسی قرار دهد، چرا که بسیاری از موارد این عفونت‌ها ناشی از باکتری‌ها هستند، و تنها در برخی موارد به علت ویروس‌ها به وجود می‌آیند.
• گاستروانتریت های ویروسی (شامل دل درد واسهال و استفراغ بصورت حاد)

مقاومت آنتی بیوتیکی!

حالا که تا این قسمت مقاله با ما همراه بودید اجازه دهید از یکی از بزرگترین دغدغه های بشریت حرف بزنم!
دغدغه ای که شاید به اندازه ی گرم شدن کره ی زمین و سوخته شدن جنگل ها و آب شدن یخ های قطبی مهم باشد.
بله! مقاومت آنتی بیوتیکی!
در ابتدای مقاله اشاره ای به این موضوع کردم اما لازم می دانم بیشتر به آن بپردازم.
از زمانی که اولین آنتی بیوتیک – یعنی پنی سیلین- توسط آقای فلمینگ اسکاتلندی کشف شد تا به امروز بیش از 100 نوع مولکول دارویی با خاصیت آنتی بیوتیکی به عرصه پزشکی و درمان معرفی و عرضه شده. امابه علت مصرف غیر منطقی این دارو ها ، این 100 دارو دارند به دارو های به درد نخور و ناکارامد تبدیل می شوند. چرا؟
چون مصرف خودسرانه این دارو ها توسط مردم زیاد بوده و برخی پزشکان نیز با تجویز نابجای این دارو ها به این مشکل دامن زده اند.
تصور کنید روزی بیاید که قوی ترین آنتی بیوتیک های ما هم روی بیماران بدحال مبتلا به عفونت اثر نکند! آن وقت فاجعه ای حتی بزرگتر از اپیدمی کرونا در انتظار ماست و باید شاهد مرگ های بیشتر انسانها باشیم. چرا که وقتی سلاحی برای جنگ نداشته باشیم ، دشمن می تواند با یک کُلت یک گردان آدم بکشد!!! منظورم این است که یک عفونت ساده باکتریایی می تواند یک انسان را از پا در بیاورد ( مثلا یک عفونت ادراری یا یک عفونت گوش!

پس بدانیم و آگاه باشیم:

استفاده از آنتی بیوتیکها در بیماریهای ویروسی :
– نه عفونت را درمان میکند.
– نه مانع از سرایت بیماری میشود.
– نه حال بیمار را بهتر میکند.
– ممکن است عوارض جانبی خطرناک داشته باشد.
– باعث گسترش مقاومت آنتی بیوتیکی میشود.

بنابراین : استفاده بیش از حد یا نادرست از آنتی بیوتیکها ٬ یعنی مشارکت در گسترش مقامت در باکتریها

برای مقابله با این پدیده بیایید همین جا با هم به یک توافق متمدنانه برسیم:

1- در صورت داشتن بیماری ویروسی از پزشک تقاضای آنتی بیوتیک نکنید و پزشک را برای تجویز آنتی بیوتیک تحت فشار قرار ندهید.پزشکی که پنی سیلین نمی نویسد بی سواد نیست! او تشخیص داده که شما به این دارو احتیاجی ندارید.
2- دوره درمان را حتی در صورت بهبودی کامل کنید ٬ در غیر اینصورت باکتری ها بطور کامل از بین نمیروند و باکتریهای باقیمانده باعث عفونت مجدد میشوند که ممکن است این بار مقاوم شده و دیگر به آنتی بیوتیکها جواب ندهند.
3- داروهای باقیمانده را دور بریزید و برای روز مبادا ذخیره نکنید ٬ زیرا آنتی بیوتیک تجویزی روی همان عفونت بخصوص مؤثر و صرفاً برای شما در آن ایام تجویز شده است.
4- دارو را در ساعات معین شده توسط پزشک یا داروساز مصرف کنید. آنتی بیوتیک زمانی مؤثر خواهد بود که بطور منظم مصرف شود.
5- آنتی بیوتیکهای خود را هرگز به دیگران پیشنهاد نکنید حتی اگر علایم شما یکسان باشد ٬ زیرا ممکن است برای بیماری آنها مناسب نباشد. دریافت داروی اشتباه ممکن است درمان صحیح را به تاخیر بیندازد و باکتریها در این فاصله تکثیر پیدا کنند و مقاوم شوند.
6- در مورد نحوه مصرف صحیح آنتی بیوتیکها با پزشک یا داروساز مشاوره کنید. مصرف نادرست آنها میتواند جذب آنها را تحت تاثیر قرار داده و باعث کاهش یا حذف اثر آنها شود.
7- در صورت فراموش کردن دوز مصرفی یا اشتباه در مصرف ٬ با پزشک یا داروساز مشاوره کنید.

زمانی که شما آنتی بیوتیک را بدرستی مصرف کنید ٬ بهترین کار را برای سلامت خود ٬ خانواده و اطرافیان انجام داده اید .

در موقع دریافت آنتی بیوتیک باید بدانید که :

– چه عوارضی دارد؟
– برای پیشگیری از عوارض جانبی چه کار میتوان کرد؟
– بهترین زمان مصرف دارو چیست؟ پس از غذا یا با معده خالی؟
– آیا آنتی بیوتیک مورد نظر با داروی دیگر مصرفی ما مثل داروی جلوگیری از بارداری تداخل دارد؟
– آیا در صورت مصرف با داروهای دیگر، غذا یا الکل امکان واکنشهای ناخواسته وجود دارد؟
– بهترین شرایط نگهداری آنتی بیوتیک چیست؟
– روش آماده سازی پودرهای آنتی بیوتیک و جواب تمام سوال های بالا را از داروساز ، موقع تحویل دارو در داروخانه سؤال کنید.

عوارض جانبی آنتی بیوتیکها:

عمدتاً شامل ناراحتی های ملایم گوارشی ٬ تهوع ٬ اسهال یا مدفوع نرم است. بعضی آنتی بیوتیکها ممکن است باعث حساسیت به نور آفتاب شوند.
درصورت داشتن عوارض زیر با پزشک تماس بگیرید:
استفراغ ، اسهال آبکی شدید، دردهای شکمی شدید، پلاکهای سفید بر روی زبان ، وجود ترشح یا خارش واژن ( ناحیه تناسلی خانمها)
واکنش های حساسیتی:
بعضی افراد به بعضی گروههای آنتی بیوتیکها (عمدتاً گروه پنی سیلین ها) حساسیت دارند ، در این صورت پزشک در صورت آگاهی، آنتی بیوتیک آن گروه را تجویز نخواهد کرد. علائم حساسیت شامل جوشهای ریز قرمز ، خارش ، کهیر ٬ ورم لب ٬ صورت و زبان و موارد شدیدتر مثل سختی در تنفس و کاهش فشار خون می باشد.

نکته مهمی هست که بد نیست بدانید:

– حساسیت به آنتی بیوتیک با عوارض جانبی فرق دارد. یعنی اگر با مصرف آنتی بیوتیکی دچار اسهال خفیف می شوید این به معنی حساسیت نیست و شما می توانید به درمان خود ادامه دهید. اما اگر شدید بود حتما به پزشک خود اطلاع دهید زیرا ممکن است لازم باشد دارو قطع شود و تحت درمان جدیدی قرار بگیرید.

و در آخر شما را دعوت می کنم به خواندن نمونه ای از دلایل بامزه ی بیماران نازنینمان برای گرفتن بدون نسخه آنتی بیوتیک و خود درمانی

منبع محتوا : دکتر مهسا بابایی (داروساز بیمارستانی)